Afyon İş Hukuku
Ahbaplık (Özet) : Ahbaplık, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşeli bir düzen değildir. Ahbaplık, toplum içre insanoğluın hakikaten ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Ahbaplık, namına uyulmak ve uygulanmak için vardır. Doğruluk değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene koyuvermek, maşerî hayatın gerçekleşmesini çıkarmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Ahbaplık düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin kontrasına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlak dürüst kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum içre insanoğluın iktisat ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her dem mümkündür. “İşte haklar, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-huy ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Ahbaplık, insanlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten reylerdir. Ahbaplık Nedir Ahbaplık, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini çıkarmak için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların bütünüdür. Elan geniş bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş maşerî yaşamma düzenidir. Ahbaplık Söz Valörı Ahbaplık kelimesi Arabi “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “kazı” kelimesinin çoğmehabetli “ah’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na nazaran haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet demeında da kullanılır. Fen Valörı Ahbaplık dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir teşhism gestaltlamamıştır. Kant “Ahbaplıkçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi içre bel kemiği olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri mevzu yer kısmına Özel Ahbaplık, kişiler ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Ahbaplık, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun esaslıca alt dallarıdır. Ahbaplık Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yaptırımlara iye olmasıdır. Ahbaplık kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla model nitelikteki tam durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Ahbaplık yerında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Ahbaplık düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları mâni olmak için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve finans cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım mantinota; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları gibi ayrı ayrı haklar dallarında ayrı ayrı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik reyleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî hayatı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve asayiş içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Içtimai İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun tatbik amacını, maşerî gerçeklik belirler. Ahbaplık bu fonksiyonu ile toplum içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın gestaltsından kaynaklanan ihtiyaçlarını kontralamaya çtuzakışır. Ahbaplık bu fonksiyonu ile doğum, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni hayatın bel kemiği gerçeklerini görmezden gelemez. Ahbaplık düzeni, insanın tabii gestaltsına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına munis yürütmek zorundadır. Ahbaplık önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de sınırlanmışdır; konuşu yoksulluklara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Doğruluk Ahbaplık bu fonksiyonu ile belli bir kombinezon şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak temel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük teşhismıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. Insan her dem haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bayılmak yolunda kadimî ve değkonumez bir çaba gösterir. İşte bu iktisat ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe konseptı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar yerında hukuki kıymet olarak söz konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içermiş kurallar tamü olarak haklar, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve harcamak yerinde bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Ahbaplık normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Ahbaplık bir toplum düzenini içerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum bulunan düzeni sahiplenmek, gerekse onu değkonutirmeyi meşrulaştırmak için her dem adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta kontramıza yerleşmiş haklar düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim haklar demeında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan haklar düzenlerinin namına munis olup olmadığı açısından bir kıymet ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve aksi kontralıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşamma uyacak, hem de bu maşerî hayatın amerikan barış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamaya çtuzakışacaktır.